Ευρωπαϊκές Συμπράξεις Eρευνας και Καινοτομίας

1. Οι Ευρωπαϊκές Συμπράξεις στον Ορίζοντα Ευρώπη

Η προσέγγιση για τις Ευρωπαϊκές Συμπράξεις στον Ορίζοντα Ευρώπη είναι πολύ διαφορετική από τον Ορίζοντα 2020 με εμφανή την προσπάθεια εξορθολογισμού του τοπίου των πολλαπλών τύπων Συμπράξεων και περιορισμού του κατακερματισμού και του αριθμού τους.

Άλλωστε όπως έχει επανειλημμένα επισημανθεί από πολλά κ-μ τόσο στο Συμβούλιο και στην Ομάδα Έρευνας αλλά και στην ERAC (Επιτροπή για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας), οι Συμπράξεις πρέπει να δημιουργούνται μόνο στις περιπτώσεις που θα ενισχύσουν την ολοκλήρωση στόχων του ΟΕ που δεν είναι δυνατόν να υλοποιηθούν από τις ανοιχτές προκηρύξεις του προγράμματος πλαισίου.

Ειδικότερα, ο ΟΕ περιλαμβάνει τρεις κατηγορίες Συμπράξεων:

Συμπράξεις κοινού προγραμματισμού (Co-programmed European Partnerships): βάσει μνημονίων συμφωνίας (MoUs) μεταξύ της Ε. Επιτροπής και εταίρων του ιδιωτικού ή/και του δημοσίου τομέα στα οποία προσδιορίζονται οι στόχοι της Σύμπραξης, το πρόγραμμα εργασιών, οι δεσμεύσεις των συμμετεχόντων, τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα κ.α. · υλοποιούνται ανεξάρτητα από τους εταίρους και από τον Ορίζοντα Ευρώπη»
Συγχρηματοδοτούμενες συμπράξεις (Co-funded European Partnerships): υλοποιούνται στην βάση συμβολαίων (grant agreements) μεταξύ της Ε. Επιτροπής και εταιρικού σχήματος συμμετεχόντων μετά από ειδική προκήρυξη η οποία περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα εργασιών του Ο-Ε .
Θεσμοθετημένες συμπράξεις (Institutionalized Partnerships): πρόκειται για μακροπρόθεσμες συμπράξεις μεταξύ ικανού αριθμού κ-μ οι οποίες ανταποκρίνονται στην ανάγκη για υψηλό βαθμό ολοκλήρωσης και περιλαμβάνουν την δημιουργία κοινής διοικητικής δομής. Συνάπτονται στην βάση των άρθρων 185 / 187 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ε. Ένωσης (ΣΛΕΕ) και του κανονισμού για το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΚΤ),

2. Ιστορικό –Οι Ευρωπαϊκές Συμπράξεις στον Ορίζοντα 2020

Η χρηματοδότηση Ευρωπαϊκών Συμπράξεων (European Partnerships) από τα προγράμματα πλαίσιο της ΕΕ για την Έρευνα ξεκίνησε μετά το 2000 σε συνδυασμό με την υιοθέτηση της στρατηγικής της Λισαβόνας και του στόχου για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ). Αρχικά οι Συμπράξεις αποσκοπούσαν κυρίως στην αντιμετώπιση του κατακερματισμού του ευρωπαϊκού τοπίου έρευνας και καινοτομίας (Ε&Κ), στην αποφυγή επικαλύψεων μέσω του συντονισμού των εθνικών προσπαθειών και δράσεων. Αργότερα, κυρίως μετά το 2008, προστέθηκαν νέοι τύποι συμπράξεων και τα υπάρχοντα εργαλεία προσαρμόστηκαν για την εξυπηρέτηση και ευρύτερων στόχων και η αντιμετώπιση προκλήσεων όπως η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, η προώθηση της καινοτομίας και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, η κλιματική αλλαγή κ.α.

Ο Ορίζοντας 2020, το τρέχον Πρόγραμμα Πλαίσιο της ΕΕ για την Ε&Κ περιλαμβάνει δύο ευρείες κατηγορίες συμπράξεων:

α) Τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (Public Private Partnerships–PPPs)

Πρόκειται για συμπράξεις στις οποίες εταίροι από τον ιδιωτικό τομέα, η Ένωση εκπροσωπούμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ενδεχομένως, άλλοι εταίροι, όπως φορείς του δημοσίου, αναλαμβάνουν τη δέσμευση να υποστηρίξουν από κοινού την ανάπτυξη και την υλοποίηση ενός προγράμματος ή δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας.

Οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα υλοποιούνται κυρίως μέσω των ακόλουθων εργαλείων: α) Κοινές τεχνολογικές Πρωτοβουλίες (ΚΤΠ) – Joint Technology Initiatives (JTIs) / (Κοινές επιχειρήσεις – Joint Undertakings (JUs), β) Συμβολαιακές Συμπράξεις Δημόσιου Ιδιωτικού τομέα (contractual Public Private Partnerships-cPPPs)

β) Τις συμπράξεις μεταξύ φορέων του δημόσιου τομέα (Public to Public Partnerships).

Στις συμπράξεις αυτές συμμετέχουν φορείς του δημόσιου τομέα ή φορείς με αποστολή δημόσιας υπηρεσίας σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο οι οποίοι δεσμεύονται να υποστηρίξουν από κοινού με την Ένωση την ανάπτυξη και την υλοποίηση ενός προγράμματος ή δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας.

Οι συμπράξεις μεταξύ φορέων του δημόσιου τομέα υλοποιούνται κυρίως μέσω των εξής εργαλείων: α) ERA-NET Cofund, β) European Joint Programme Cofund (EJP),

γ) Πρωτοβουλίες του άρθρου 185 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε. Ένωσης (ΣΛΕΕ)

Εκτός των προαναφερόμενων συμπράξεων υποστηρίχθηκαν και οι παρακάτω συμπράξεις από τον Ορίζοντα 2020:

Κοινότητες Γνώσης και Καινοτομίας (Knowledge and Innovation Communities-KICs) του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ)
Εμβληματικές Πρωτοβουλίες στον Τομέα των Μελλοντικών και Αναδυόμενων Τεχνολογιών (Future and Emerging Technologies Flagships – FET Flagships)
Ευρωπαϊκές Συμπράξεις Καινοτομίας (European Innovation Partnerships-EIPs)
Ευρωπαϊκές Τεχνολογικές Πλατφόρμες (European Technology Platforms-ETPs)

Η συμμετοχή της Ελλάδας στις Συμπράξεις του Ορίζοντα 2020 ήταν περιορισμένη κυρίως λόγω των περιορισμένων εθνικών πόρων. Μεταξύ των συμπράξεων μεταξύ φορέων του δημοσίου τομέα συμμετέχουμε σε Ευρωπαϊκά Δίκτυα ERANET με πόρους του Ε.Π. ΕΠΑΝΕΚ. Συμμετέχουμε επίσης στην Ευρωμεσογειακή Πρωτοβουλία PRIMA (Partnership for Research and Innovation in the Mediterranean Area) με 10 εκ. € και στην Κοινή Επιχείρηση για την Υπολογιστική Υψηλών Επιδόσεων-Euro HPC (European high Performance Computing Joint Undertaking) με 5 εκ. € αμιγώς εθνικούς πόρους.

Στο παρακάτω σχήμα αποτυπώνονται συνοπτικά οι διαφορές των συμπράξεων μεταξύ του Ορίζοντα 2020 και του Ορίζοντα Ευρώπη:

Στον Ορίζοντα Ευρώπη οι Ευρωπαϊκές Συμπράξεις:

Αντιπροσωπεύουν μία σημαντική επένδυση (περίπου το 25% του προϋπολογισμού του ΟΕ και σχεδόν το 50% του προϋπολογισμού του Πυλώνα ΙΙ «Global Challenges and European Industrial Competitiveness” του Ο-Ε).
Στοχεύουν συγκεκριμένα στην ενίσχυση του αντίκτυπου της Έρευνας και Καινοτομίας στην κοινωνία και την οικονομία καθώς και στην καλύτερη ανταπόκριση της ΕΕ μέσω της Έρευνας και της Καινοτομίας στις παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η προστασία της δημόσιας υγείας κ.α.

Τον Μάιο του 2019 η Επιτροπή ανακοίνωσε μία διαβούλευση μεταξύ των ΚΜ για 44 υποψήφιες Ευρωπαϊκές Συμπράξεις που θα συμπεριληφθούν στον πρώτο Στρατηγικό Προγραμματισμό του ΟΕ. Οι υπηρεσίες της ΕΕ επεξεργάστηκαν τις απαντήσεις των ΚΜ (όλα τα ΚΜ, Ισλανδία και Νορβηγία) και δημοσίευσαν σχετική έκθεση η οποία περιέχει τελικά 49 υποψήφιες συμπράξεις δεδομένου ότι στις αρχικές 44 υποψήφιες συμπράξεις προστέθηκαν 4 επιπλέον μετά από προτάσεις των κ-μ.

Η προκαταρκτική λίστα των υποψήφιων Ευρωπαϊκών Συμπράξεων για τους Πυλώνες ΙΙ και ΙΙΙ καθώς επίσης και οι οριζόντιες συμπράξεις κατατάσσονται ως εξής:

Πυλώνας ΙΙ: “Global Challenges and European Industrial Competitiveness” περιλαμβάνει 6 θεματικά clusters με 38 υποψήφιες Ευρωπαϊκές Συμπράξεις
Πυλώνας ΙΙI “Innovative Europe” περιλαμβάνει 9 υποψήφιες Συμπράξεις.
Οι Συμπράξεις European Open Science Cloud (EOSC) και Innovative SMEs είναι οριζόντιες καθώς καλύπτουν όλα τα θεματικά clusters.

Ο πλήρης κατάλογος των 49 υποψηφίων Συμπράξεων περιλαμβάνεται στο κείμενο Orientations – towards the first Strategic Plan for Horizon Europe. Η κατανομή αυτών ανά cluster και ανά Πυλώνα του Ο-Ε παρουσιάζεται συνοπτικά στο ακόλουθο γράφημα: